جغرافیای نوروز

«قزاق ها معتقدند که اگر در مسابقات قزل توزاق- زن ها برنده باشند، آن سال سالِ خوب و پر برکتی است و اگر مردها پیروز شوند، آن سال سالِ نا مساعد خواهد بود» در فرهنگ و سنن هر قوم و ملتی، روزهایی وجود دارد که ریشه تاریخی وفرهنگی داشته و جلوه ای از باورهایی است که حتی تا مقدسات دینی و مذهبی آنها پیش رفته و هویت فرهنگی و تاریخی آن جامعه را به نمایش گذاشته است.

یکی از این روزها آغاز سال نو خورشیدی است که از شایعترین آیین های جهانی به شمار می رود و کمتر تمدنی را خواهیم یافت که از آن تهی باشد، هر قومی بر اساس تاریخ و فرهنگ و مذهب خود آغاز سال نو را در قالب برپایی مراسم و جشن های ملی ومذهبی پاس می دارد.

درین نوشتار برخی از اسلوبها، تاریخچه و رسم تجلیل از نوروز در عدة از کشورها بازتاب یافته  و به عنوان تحفة معلوماتی  سال نو،تقدیم خوانندگان گرامی است.

نوروز در افغانستان

جشن باستانی نوروز از زمانهای باستان تاکنون باشکوهمندی تمام در سرزمین افغانستان تجلیل می شود. این جشن که نوید بخش پایان زمستان و آغازگر بهار و سال نو است، در هریک از مراحل و مقاطع تاریخ این کشور متناسب با شرایط و مقتضیات زمان به شیوه های خاصی برگزار شده است.

در نزد مسلمانان و به خصوص نویسندگان اسلامی، باورهایی وجود دارد که نوروز مصادف به روز قبول امانت رهبری اسلام از جانب حضرت علی «رض» بوده است، بدین اساس در صبح اولین روز نوروز علم مبارک حضرت علی "ع" در شهر مزار شریف با مراسم خاص برافراشته می شود و تا چهل شبانه روز ادامه می یابد. در این مدت حاجتمندان و بیماران برای شفا در پای این علم مقدس به چله می نشینند. گفته شده بسیاری از بیماران لاعلاج در زیر همین علم شفا یافته اند

یکی دیگر از برجسته ترین و با شکوه ترین آیین های نوروز در افغانستان، میلة گل سرخ در مزار شریف و "سبزه لگد رفتن" در سایر نقاط میباشد.

شب سال نو در خانواده ها با مراسم خاص استقبال میشود. سفره های رنگین با غذاهای متنوع آراسته میگردد و مردم به خاطر آن این سفره را میآرایند که معتقد اند اگر در شب سال نو سفرة رنگین و پرنعمت داشته باشند، تا اخیر سال از چنین سفرة بی بهره نخواهند بود.

هفت میوه که ترکیبی از میوه های خشکِ ترکرده میباشد، از غذاهای عنعنوی است که با سلیقة خاصی تهیه و درین روز صرف میشود.  

انجام مسابقات مختلف محلی از قبیل بزکشی، شتر جنگی، شتر سواری، قوچ جنگی و کشتی از جمله مراسم اند که در جریان نوروز در افغانستان اجرا میشوند.

نوروز در ایران
از جشنهای متعددی که در ایران مرسوم بوده، هیچ یک به طول و تفصیل نوروز نیست. نوروز جشنی است که یک جشن کوچکتر (چهارشنبه سوری) به پیشواز آن میآید و جشنی دیگر (سیزده به در) به بدرقه آن.

در هنگام نوروز در ایران و افغانستان سفره های میآرایند که با هفت قلم مواد که با حرف (س) شروع میشود، تزئین میگردد که به نام "خوان هفت سین" مشهور است. این سفره تا پایان جشن نوروز گسترده می ماند. این خوان مجموعه ای است متنوع از آنچه که در زندگی به آن احتیاج است.

نوروز در ایران مدت 13 روز تجلیل میگردد که درین مدت مردم به دیدو بازدید از دوستان و مسافرت ها میپردزاند چون درین مدت 13 روز رخصتی عمومی میباشد.

 نوروز در جمهوری آذربایجان
یکی از جشن های بزرگ مردم آذربایجان نوروز است به طوریکه این جشن سال ها پیش از میلاد در آذربایجان برگزار می شده است. گفته می شود که نوروز عید فراوانی کشت و سرآغاز تندرستی و برکت و وفور است. مردم جمهوری آذربایجان به واسطه اعتقادات شدید به آیین و مراسم نوروز برای با شکوه تر انجام شدن جشن نوروز برای این مراسم تدارک ویژه ای می بینند.

پیش از رسیدن نوروز پوشاک نو خریده ،به خانه سر و سامان داده و به استقبال نوروز می روند. از دیگر مراسم خاطره انگیز نوروزی می توان به ارسال خوان سمنو، انداختن کلاه پوستین به دروازه ها، آویزان کردن کیسه و توبره از سوراخ بام در شب عید و درخواست تحفه عید در آذربایجان اشاره کرد.

نوروز در تاجیکستان
عید نوروز برای مردم تاجیکستان بخصوص بدخشانیان تاجیکستان عید ملی اجداد است و از آن به عنوان رمز دوستی و زنده شدن کل موجودات یاد می کنند و به اسم "خیدیر ایام" یعنی عید بزرگ معروف است.

مردم تاجیکستان در ایام عید نوروز خانه را پاک کرده و به اصطلاح خانه تکانی می کنند، همچنین ظروف خانه را کاملا" شسته و تمیز می کنند تا گردی از سال کهنه باقی نماند و برابر رسم دیرینه نوروز قبل از شروع عید نوروز خانم خانه وقتی که خورشید به اندازه یک سر نیزه بالا آمد دو جارو را که سرخ رنگ است و در فصل پاییز از کوه جمع آوری کرده اند در مقابل خانه راست می گذارند.

چون رنگ سرخ برای این مردم رمز نیکی و پیروزی و برکت است. پس از طلوع کامل خورشید هر خانواده ای سعی دارد هر چه زودتر وسایل خانه را بیرون آورده و یک پارچة سرخ را بالای سر در ورودی خانه بیاویزد که این معنی همان رمز نیکی و خوشی ایام سال را در داخل خانه مرتب چیده و با باز کردن در و پنجره به نوعی هوای نوروزی و بهاری را که معتقدند حامل برکت وشادی است وارد خانه نماید.

در این سرزمین پختن شیرینی مخصوص و غذاهای متنوع جزء رسم و رسوم این ایام است، همچنین برگزاری مسابقاتی از قبیل، تاب بازی، تخم مرغ بازی، کبک جنگی، خروس جنگی، بزکشی، کشتی محلی نیز در این ایام به شادی آن می افزایدو یکی از غذاهای معروف این ایام باج نام دارد در این غذا کله پاچه گوسفند  را با گندم پخته و دیگران را با آن مهمان می کنند. از بیست و یکم مارس شروع کرده به مدت سه روز در تاجیکستان نیز از عید نوروز خجسته پی با برگزاری رسم و آیینهای مختلف با شکوه ویژه تجلیل به عمل می آید.

 نوروز در ترکمنستان
در کشور ترکمنستان طبق رسم قدیم و جدید دوبار در سال جشن نو گرفته می شود. یکی از این جشن ها با استناد به تقویم میلادی به عنوان جشن بین المللی (سال نو ) شناخته می شود و دیگری برگزاری عید نوروز به نشانة احیای دوبارة آداب و رسوم دیرینة مردم ترکمنستان است.

مردم ترکمنستان عقیده دارند زمانی که جمشید با عنوان چهارمین پادشاه پیشدادیان بر تخت سلطنت نشست آن روز را نوروز نامیدند. مردم ترکمنستان دراین ایام با پختن غذاهای معروف نوروزی مانند : نوروز کجه، نوروز بامه، سمنی (سمنک) و اجرای بازی های مختلف توسط جوانان ترکمن حال وهوای دیگری به این جشن و شادی می دهند.

در ایام نوروز مسابقات مختلفی در ترکمنستان برگزار می شود که می توان به مسابقات اسب دوانی، کشتی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی، خروس جنگی، شاخ زنی میش ها، شطرنج بازی، مهره بازی و تاب بازی اشاره نمود. دید و بازدید در ایام نوروز در میان مردم ترکمن از جایگاه خاصی برخوردار می باشد.

نوروز در ترکیه
مردم این سرزمین نوروز را آغاز بهار طبیعت و شروع تجدید حیات و طراوت در جهان و برخی روز مقدس در مقابل شب قدر و شب برات و برخی عامل اتحاد و همبستگی و حتی آن را سالروز تولد حضرت علی (ع) و تعیین ایشان به خلافت و سالروز ازدواج ایشان با حضرت فاطمه (س) دانسته اند.

قابل ذکر است نوروز تا نخستین سال های اعلام جمهوری در میان ترکان پایدار ماند و سپس رفته رفته اهمیت پیشین خود را از دست داد و فقط در پاره ای از مناطق شمال رسم وآیین نوروز موجودیت خود را حفظ کرده است .

نوروز در پاکستان و هند
در پاکستان و هند، نوروز را "عالم افروز" به معنای روز تازه رسیده که با ورود خود جهان را روشن و درخشان می کند، می نامند.

در میان بخشی از مردم این دو سرزمین تقویم و روز شمار و یا سالنمای نوروز از اهمیت خاصی برخوردار است.

از آداب و رسوم عید نوروز در میان مردم پاکستان و هند می توان به خانه تکانی و یا به عبارت دیگر پاکیزه کردن خانه و کاشانه، پوشیدن لباس و تهیه انواع شیرینی و خوردنیها مانند گلاب حامن، رس ملائی، کیک، برفی، شکرپاره، کریم رول، سوهن حلوا، و همچنین پختن غذاهای معروف این ایام و عیدی دادن و گرفتن و دید و بازدید اقوام اشاره نمود.در ایام نوروز مردم از گفتار نا مناسب پرهیز نموده و با محبت، احترام و اخلاص یکدیگر را نام می برند. اما رسم نوروز در این دو سرزمین بسیار عام نیست.

نوروز در قزاقستان
مردم قزاقستان نوروز را اعتدال بهاری دانسته، بر این باورند که در این روز ستاره های آسمانی به نقطة ابتدایی می رسند و همه جا و همه چیز تازه می شود و زمین را شادمانی فرا می گیرد. همچنین قزاق ها معتقدند که نوروز آغاز سال است و در میان آنان عبارات زیبایی درباره ی نوروز وجود دارد : نوروز روزی است که یک سال منتظرش بوده اند، نوروز روزی است که خیر بر زمین فرود آمده و بالاخره نوروز روزی است که سنگ نیلگون سمرقند آب می شود.

در شب قبل از نوروز صاحبخانه دو عدد شمع در بالای خانه اش روشن می کند، خانه تکانی کرده و چون مردم قزاق عقیده بر این دارند که تمیز بودن خانه در آغاز سال نو باعث می شود افراد آن خانه دچار بیماری و بدبختی نشوند، آن را هر ساله رعایت می کنند.

در شب نوروز دختران روستایی قزاق با آخرین گوشت باقیمانده از گوشت اسب که "سوقیم" نام دارد غذایی به نام "اویقی آشار" می پزند و از جوان هایی که دوستشان دارند پذیرایی می کنند. آنان نیز در قبال آن به دختران آینه و شانه و عطر هدیه می کنند که این هدایا را " سلت اتکیتر" می نامند که به معنای علاقه آور است.

در عید نوروز ساعت سه صبح جوانان یک اسب سرکش را که گردن بند زنگوله ای دارد زین کرده و رها مینمایند تا از این طریق مردم را بیدار نمایند.

نوروز برای قزاق ها بسیار مقدس بوده و اگر در این روز باران یا برف ببارد آن را به فال نیک گرفته و معتقدند که سال خوبی پیش رو خواهند داشت. در عید نوروز مردم لباس نو و سفید به تن می کنند که نشانه شادمانی است. دید و بازدید اقوام با زدن به شانه های همکدیگر از آیین و رسوم مردم قزاق در این ایام است، قزاقها در نوروزغذایی به نام نوروز گوژه (گوژه = آش ) طبخ می کنند که تهیه آن به معنای و داع با زمستان و غذاهای زمستانی است این غذا از هفت نوع ماده غذایی تهیه می شود.

مسابقات معروفی نیز در ایام نوروز در قزاقستان برگزار می شود که از مهمترین آنان می توان به " قول توزاق" اشاره نمود که بین گروههای مرد و زن برگزار می شود. قزاقها معتقد اند که اگر در مسابقات «قزل توزاق» زنها برنده باشند، آن سال سالی خوب و پر برکتی خواهد بود و اگر مردها پیروز شوند، سالِ نامساعد خواهد بود.

نوروز در قرغزستان
عید نوروز در قرغزستان تنها یک روز آن هم در روز اول یا دوم ماه حمل است. مراسم جشن نوروز در میادین بزرگ شهرها توسط دولت و در روستاها توسط بزرگان و ریش سفیدان در بیابان های اطراف برگزار می شود. در قرغزستان در این روز پختن غذاهای معروف قرغیزی مرسوم است که به صورت رایگان بین حاضران در جشن توزیع می شود.

در قرغزستان در این روز علاوه بر برگزاری جشن، مسابقاتی مانند سوارکاری نیز مرسوم است که به نحو چشمگیری دنبال شده، جوایز ارزنده ای به نفرات برتر اعطا می شود.